از حفظ حکومت تا حفظ نظام

 این مقاله ضمن تبیین مفهوم قاعدۀ حفظ نظام و اشاره به دیرینۀ آن در پژوهش­های کلامی- فقهی بر معنای موسع این قاعده و ارتباط تنگاتنگ آن با لزوم حفظ انضباط اجتماعی تأکید می­کند. مقاله با یادآوری نمونه­هایی از استناد فقیهان به این قاعده در مسائل فقهی، اهمیت نظم متعالی و فضیلت­مندانه را که در این قاعده مورد نظر است، روشن می­سازد و بویژه نسبت مفهوم حفظ نظام با حفظ نظام حکومتی را توضیح می­دهد. اندیشۀ اصلی مقاله این است که حفظ نظام در فضای فقه بیشتر ناظر به حفظ نظم زندگی اجتماعی به معنای گستردۀ آن است. حفظ نظام به این معنا البته اقدامات معطوف به حفظ حکومت صالح را هم در برمی­گیرد، ولی حفظ نظام در اندیشۀ اسلامی ناظر به نظم‌های برساختۀ انسان در جوامع مختلف است و بدین­سان با مفهوم نظم عمومی در حقوق، همانندی­های فراوان دارد. قاعدۀ حفظ نظام به حفظ نظم موجود در جامعه اسلامی یا حفظ حکومت اسلامی اختصاص ندارد. به موجب این قاعده باید به هر نظم بشری که محصول فکر و عمل مردمان مختلف است و به بقای نوع انسان و زندگی با کیفیت او کمک می­کند، احترام نهاد. مقاله همچنین به محتوای آرمانی حفظ نظام اشاره می­کند و ظرفیت­های این مفهوم را برای عدم­ قناعت به نظم موجود و تلاش برای برساختن نظمی بهتر یادآور می­شود.